موسی و عیسی (ع) در انسان کامل جیلی

زندگی انبیاء الاهی آن گونه که در کتا بهای مقدس، روایات و قصص به تصویر کشیده شده، همواره زمین هایمساعد برای بیان اندیش هها و مضامین عرفانی بوده است. جیلی که خود از شاگردان مکتب عرفانی ابن عربیاست به زندگی انبیاء الاهی از جمله موسی و عیسی (ع) نظر داشته، به تاویل و تطبیق آیات، روایات وحوادث زندگی آنان با حوادث نفسانی پرداخته است. جیلی در مجموع مباحث خود دربارۀ زندگی موسی، برفنای نفس بشری، حقیقت واحد الاهی، رفع دو گانگی و دوئی در نسبت وجود حقی و خلقی و در نهایت بروحدت انسان کامل با خداوند تاکید دارد. او تورات را از تجلیات اسماء صفاتیه حق و انجیل را از تجلیاتاسماء ذات می داند. خداوند تورات را در نه لوح بر موسی نازل کرد و او مامور به ابلاغ هفت لوح بود و دوبود در حوزه تبلیغ موسوی قرار نداشت، بلکه متعلق به عیسی بود و « قدرت و ربوبیت » لوح پایانی که لوحاز سوی عیسی بود که موجب شد قوم عیسی به تثلیث قائل شوند و به « قدرت و ربوبیت » همین ابلاغ الواحقول جیلی و ابن عربی به گمراهی (ضلال) و خطا (اعتقاد نادرست) بیافتند.جیلی بر این باور است که انجیل ظاهری دارد و باطنی. ظاهر انجیل عبارات آغازین انجیل است که به ناماست. قوم عیسی ظاهر این « بسم الله الرحمن الرحیم » شروع می شود، همچنان که اول قرآن « اب، ام و ابن »کلام را گرفتند و آن را بر عیسی، مریم و روح تطبیق دادند و از حقیقت انجیل که ظهور حضرت حق را درخلق و قیام ناموس لاهوتی را در وجود ناسوتی نشان می دهد غفلت کردند و به تجسیم و حصر منتهی شدند.